Senin, 03 September 2007

Tukang Kai

Aya tukang ngala kai di leuweung nu kahirupanana kacida miskinna. Hiji waktu, basa manehna keur nutuhan dahan kai nu ngaroyom ka walungan, kampakna locot, ngacleng ka walungan. Si Tukang kai teh ceurik bari ngadoa ka dewa, doana kadanguan ku Dewa, Dewa turun ti langit teras naros : "Hey...kunaon maneh ceurik?"

Si Tukang Kai eta ngajawab yen kampakna tikecemplung ka walungan, padahal manehna perlu pisan eta kampak keur balangsiar. Dewa langsung teuleum ka walungan, terus mucunghul bari mamawa kampak nu dijieun ku emas, "Ieu kampak anjeun teh?"

Tukang kai ngajawab : "Sanes!"

Dewa ngagejuburkeun deui ka walungan, terus teuleum deui, teu kungsi lila mucunghul deui dina leungeunna mamawa kampak nu bahanna perak, terus nanya ka tukang kai , "Sugan nu ieu kampak anjeun teh?" Sakali deui, tukang kai ngajawab : "Sanes!"

Gejebur deui, dewa teuleum deui, basa mucunghul deui mawa kampak tina beusi, anu memang kaboga si tukang kai, "Ieu meureun kampak anjeun teh?"

Tukang kai ngajawab: "Sumuhun, leres Gusti !"

Dewa kacida gumbirana, aya jelema jujur kacida, eta tilu kampak sadayana dipasihkeun supaya disimpen ku tukang kai. Tukang kai balik ka imahna bari jeung kacida bungahna.

Hiji waktu tukang kai teh leumpang jeung pamajikanana di sisi walungan. Dasar keur apes pamajikanana tikosewad, tepi ka tigebrus ka walungan. Si Tukang kai ceurik deui bari ngadoa ka dewa. Doana kadangueun ku Dewa, dewa turun ti langit teras naros : "Kunaon deui anjeun ceurik?"

Si Tukang kai ngajawab pamajikanana tikecemplung ka walungan, gancangan dewa neuleuman walungan, terus mucunghul bari mawa Deasy Ratnasari, terus naros: "Ieu pamajikan anjeun teh?" Na ari pok teh: "Leres, eta pamajikan abdi teh!"

Dewa teh kacida ambekna, teras nyarios : "Anjeun bohong!, teu jujur!"
Si Tukang kai teh ngajawab bari ampun-ampunan :

"Aduh gusti abdi nyuhunkeun dihapunten, sanes.....sanes....kitu maksad teh, ieu mah salah paham. Kieu geura Gusti, upami abdi ngajawab eta sanes pamajikan abdi, engke Gusti teuleum deui, nyandak... Dian Sastro, upama ku kuring dijawab deui eta mah sanes pamajikan abdi, Gusti teuleum deui nyandak pamajikan abdi, teras ku abdi disumuhunkeun eta pamajikan abdi. Engke ku Gusti nu tiluan sadayana dipasihkeun ka abdi. Gusti, terang nyalira abdi teh jalmi miskin teu mungkin gaduh pamajikan satilu-satilu, kumargi kitu abdi gancangan we ngajawab leres, waktos Gusti nyandak Deasy Ratnasari teh!"

Sipat jalma dumasar kana rupa-rupa hitutna

Ditulis ku : ndoell - tukang teuing

Jalma jujur
Jalma nu daek ngaku mun geus hitut

Jalma teu Jujur
Jalma nu hitut tuluy nyalahkeun batur

Jalma belegug
Jalma nu nahan hitut mangjam-jam lilana

Jalma nu berwawasan
Jalma nu apal iraha kuduna hitut

Jalma nu Misterius
Jalma nu hitut tapi batur euweuh nu nyahoeun

Jalma nu sok gugup
Jalma nu ujug-ujug nahan hitut mun keur hitut

Jalma nu Percaya Diri
Jalma nu yakin yen hitutna seungit

Jalma nu Sadis
Jalma nu hitut bari dibekep ku leungeun tuluy dibekepkeun
ka irung batur

Jalma nu Isinan
Jalma nu hitutna teu disada tapi ngarasa isin sorangan

Jalma nu Strategic
Lamun hitut sok bari seuri ngagak-gak meh nutupan sora hitutna

Jalma nu Bodo
Lamun geus hitut tuluy narik napas keur ngagantian hitutna nu kaluar

Jalma nu Pedit
Lamun hitut dikaluarkeun saeutik-saeutik nepi ka disada
tit..tit..tit...

Jalma nu Sombong
Jalma nu sok ngambeuan hitutna sorangan

Jalma nu ramah
Jalma nu sok resep ngambeuan hitut batur

Jalma nu tara gaul
Mun hitut sok bari nyumput

Jalma nu Sakti
Mun hitut bari make tanaga dalem

Jalma nu pinter
Jalma nu bisa nyirian hitut batur

Jalma nu sial
Mun hitut kaluar jeung bukur-bukurna...

Kisah pengkhianatan yang sulit dilupakan dalam sejarah Sunda buhun


Tragedi Palagan Bubat terjadi pada tahun 1357 M. Seperti dikisahkan dalam kitab Pararaton diantaranya :

Bre prabhu ayun ing putri ring Sunda. Patih Madu ingutus angundangeng wong Sunda (Sri Prabu Hayam Wuruk ingin memperistri puteri dari Sunda. Patih Madu diutus mengundang orang Sunda).

Prabu Maharaja Linggabuana dengan permaisurinya Dewi Lara Linsing memiliki puteri cantik jelita yang diberi nama Dyah Pitaloka. Oleh kakeknya Prabu Ragamulya Luhur Prabawa diberi nama pula Citraresmi. Lahir pada tahun 1339 Masehi. Sang puteri terkenal dengan kecantikannya sehingga dijuluki wajra yang berati permata. Sang Prabu Hayam Wuruk menginginkan untuk memperistri sang Puteri, dimana hal tersebut memiliki alasan logis karena mengingat kekerabatan Sunda - Majapahit yang telah terjalin dengan baik sejak lama. Pendiri Majapahit, yaitu Raden Wijaya yang bergelar Sang Kertarajasa Jayawardhana adalah cucu dari Prabu Darmasiksa-Maharaja Sunda.

Untuk itu Bre Majapahit mengutus Patih Madu sebagai utusan kerajaan. Prabu Maharaja Linggabuana menerima lamaran tersebut dan menyetujui untuk melaksanakan upacara pernikahan di keraton kerajaan Majapahit. Namun sayang Mahapatih Gajah Mada tidak menyetujui pernikahan tersebut. Diam - diam ia menginginkan Sang Rajaputeri untuk diserahkan sebagai upeti demi terlaksananya Sumpah Amukti Palapa yang dicanangkannya.

Seperti yang diberitakan oleh kitab Pararaton :

Teka ratu Sunda maring Majapahit, sang ratu Maharaja tan pangaturakan putri. Wong Sunda kudu awaramena tingkahing jurungen. Sira Patihing Majapahit tan payun yen wiwahanen reh sira rajaputri makaturatura. ( “Lalu Raja Sunda datang di Majapahit. Sang Ratu Maharaja tidak bersedia mempersembahkan sang puteri. Orang Sunda harus meniadakan selamatan dan upacara pernikahan kata sang utusan. Sang Mahapatih Majapahit Gajah Mada tidak menginginkan pernikahan resmi, sebab ia menganggap rajaputeri Citraresmi sebagai upeti.”)

Akhirnya Sang Patih meluap amarahnya atas penolakan sang Raja Sunda. Ia memerintahkan laskar Majapahit untuk menghabisi Raja beserta pengiringnya yang hanya beberapa puluh orang. Sang Mahaprabu tidak gentar. Ia berseru :

Walaupun darah akan mengalir bagai sungai di Palagan Bubat ini, namun kehormatanku dan semua ksatria Sunda tidak akan membiarkan penghianatan terhadap negara dan rakyatku. Karena itu , janganlah kalian bimbang!”

Pertempuran yang tidak berimbang ini mengakibatkan seluruh orang Sunda tewas. Sang Ratu dan sang Ratna Citraresmi melakukan bela pati. Pembesar, pengiring, dayang-dayang, tak seorangpun yang tersisa.

Ketika Hayam Wuruk tiba di Palagan Bubat, sangatlah sedih hatinya. Setelah semua jenazah disempurnakan dan dibakar, abu jenazah kemudian dikuburkan di Astana Gede, Kawali. Kemudian Sang Prabu jatuh sakit yang amat lama. Kerajaan menyalahkan Gajah Mada dan merencanakan agar Gajah Mada ditangkap dan dihukum. Sang Patih melarikan diri dan tak tentu rimbanya. Akhir hidupnyapun tidak diketahui dan dicatat dalam sejarah.

Babasan jeung Paribasa

Dina saban basa aya nu disebut babasan jeung paribasa. Boh babasan boh paribasa mangrupa ungkara basa anu geus maneuh, nu ungkarana tara barobah. Digunakeun pikeun nepikeun maksud nu nyaritana sacara henteu langsung tapi baris kahartieun ku nu ngabandunganana bubuhan pada-pada hirup dina alam budaya nu sarua.

Basa Sunda gé mibanda babasan jeung paribasa. Ceuk R. Satjadibrata dina Kamus Basa Sunda (1954): ‘babasan at. paribasa: sawatara kecap nu disusun nu hartina teu sarua jeung harti sawajarna, tapi basana geus kamaphum ku saréréa.” Ari ngeunaan paribasa, Ama Satja nerangkeun kieu: “paribasa (paripaos, l.): kecap-kecap nu disusun jadi omongan nu hartina piluangeun at. jadi pituah.”

Dina katerangan ngeunaan babasan, Ama Satja nyaurkeun yén babasan téh sarua jeung paribasa, da disebutna babasan at. (=atawa) paribasa. Tapi dina kateranganana ngeunaan paribasa, Ama Satja henteu nyebatkeun yén paribasa téh sami sareng babasan. Kateranganana ngeunaan paribasa henteu sarua jeung kateranganana ngeunaan babasan. Katerangan ngeunaan babasan mah: susunan kecap anu hartina béda ti anu wajar tapi kamaphumeun ku saréréa. Ari ngeunaan paribasa mah: kecap-kecap anu disusun nu hartina piluangeun.

Ari dina Kamus Umum Basa Sunda beunang LBSS (1976), babasan téh diterangkeunana kieu: “ucapan matok nu dipaké dina harti injeuman, sp. gedé hulu, panjang leungeun, legok tapak jst.” Ari katerangan ngeunaan paribasa kieu: “ucapan matok, saeutik patri, nu mangrupa siloka lakuning hirup (pituah, piluangeun, jsb.) sap. Mapatahan ngojay ka meri, Moro julang ngaleupaskeun peusing, jste.”

Dina basa Indonésia gé aya paribasa téh, disebutna perbahasa atawa peribahasa. Ceuk Kamus Besar Bahasa Indonesia damelan Pusat Bahasa ( 1988 ), hartina perbahasa: “perkataan atau kalimat tertentu yang mengandung makna yang khas (kiasan) ......” contona: ”tong kosong nyaring bunyinya, mo-nyet dapat bunga” jllna. Ari peribahasa: “n 1. kelompok kata atau kalimat yang tetap susunannya dan biasanya mengisahkan maksud tertentu (dalam peribahasa termasuk juga bidal, ungkapan, perumpamaan), 2. ungkapan atau kalimat-kalimat ringkas, padat yang berisi perbandingan, perumpamaan, nasihat, prinsip hidup, atau aturan tingkah laku”. Dina katerangan ngeunaan paribasa henteu disebut ngeunaan hartina anu béda tina harti masing-masing kecap nu ngawangun éta paribasa. Ari ceuk Kamus Umum Bahasa Indonesia susunan Badudu-Zain (1994), peribahasa téh: “kelompok kata atau kalimat yang menyatakan suatu maksud, keadaan seseorang, atau hal yang mengungkapkan kelakuan, perbuatan, atau hal yang mengenai diri orang; peribahasa mencakup ungkapan, pepatah, perumpamaan, ibarat, tamsil.” Ieu gé henteu nyigeung soal hartina anu henteu sarua jeung harti masing-masing kecap anu ngawangun éta ungkara.

Demi pepatah ceuk Kamus Besar Bahasa Indonésia: “n peribahasa yang mengandung nasihat atau ajaran dari orang tua-tua (biasanya dipakai atau diucapkan untuk mematahkan lawan bicara) seperti tong kosong nyaring bunyinya, orang yang tak berilmu banyak bualnya.” Ari dina Kamus Umum susunan Badudu-Zain mah pepatah téh dihartikeunana kieu: “ungkapan yang termasuk dalam peribahasa yaitu bahasa yang mengias, kalimatnya hampir semua implisit”.

Demi ungkapan, ceuk Kamus Besar mah: ”2 gabungan kata yang maknanya tidak sama dengan gabungan makna anggota-anggotanya”. Ari ceuk Kamus Umum Badudu-Zain, ungkapan téh: “2 kata atau frasa yang mengandung arti kiasan seperti menangani pekerjaan, jatuh hati, naik daun, kambing hitam”.

Ari perumpamaan, ibarat jeung tamsil mah anu dina basa Sunda sok disebut misil. Cerita tamsil = dongéng misil.

Kecap ungkapan dina basa Indonésia sok digunakeun pikeun nerjemahkeun kecap idiom dina basa Inggris. Ari idiom ceuk The Compact Oxford English Dictionary of Current English nu disusun ku Catherine Soanes (2002), dihartikeunana: “a group of words whose meaning cannot be deducted from those of individual words (e.g. over the moon). Ari ceuk Cambridge International Dictionary of English (1996), idom teh dihartikeunna: “a group of words in a fixed order having a particular meaning different from the meanings of each word understood on its own”. Katerangan ngeunaan idiom tina éta dua kamus basa Inggris sarua jeung katerangan ngeunaan ungkapan dina dua kamus basa Indonesia téa. Jadi cocog idiom diterjemahkeun jadi ungkapan téh. Ngan naon istilah anu merenah dina basa Sunda? Jigana istilah babasan bisa digunakeun pikeun harti nu sarua jeung idiom (basa Inggris ) atawa ungkapan (basa Indonésia).

Ari paribasa mah dina basa Inggris disebutna proverb. Ceuk Kamus Oxford nu tadi disebut, proverb téh hartina : “saying, adage, saw, maxim, axiom, motto, bon mot, aphorism, apophthegm, e***ram, gnome, dictum, precept, words of wisdom”. Ari dina Kamus Cambridge, dihartikeunana proverb téh: “a short sentence, etc. usually known by many people, stating something commonly experienced or giving advice”.

Tina sakabéh katerangan téa tétéla yén paribasa jeung babasan téh, kekecapan atawa ungkara kalimah anu geus matok tur miboga harti nu sanajan béda tina hartina anu asal geus jadi kaweruh saréréa da geus jadi banda budaya sakumna masarakat anu ngagunakeun éta basa. Eusina aya nu bisa digunakeun pikeun méré naséhat, aya nu dipaké pikeun meupeuh arguméntasi lawan, aya nu ngagambarkeun situasi atawa kayaaan hiji jalma, jeung sajabana. Sanajan harti éta ungkara téh béda jeung harti masing-masing kecap anu ngawangun éta ungkara, tapi nu ngabandunganana moal nepi ka salah harti. Unggal anggota pakumbuhan ti leuleutik geus dibiasakeun ngadéngékeun jeung ngahartikeun maksud paribasa anu jadi kabeungharan basana. Boh paribasa boh babasan basa Sunda, mangrupa kakayaan batin urang Sunda. Geuning urang gé lamun diajar basa deungeun, kudu ngapalkeun idiom jeung paribasa, da duanana jadi kakayaan basa anu mibogana. Lamun henteu terang kana harti babasan jeung paribasana, urang moal bisa ngarti enya kana éta basa téh.

Hanjakal waktu kuring kungsi niténan kurikulum pangajaran basa Sunda keur sakola-sakola, henteu manggihan katerangan yén paribasa jeung babasan téh asup kana bahan anu diajarkeun ka barudak. Nu réa diajarkeun kalah ka undak-usuk basa anu geus henteu ngindung deui ka waktu. Ku lantaran éta henteu anéh lamun réa urang Sunda kiwari anu henteu terangeun kana harti paribasa atawa babasan anu ditujukeun ku nu nyarita ka manéhna.

Bisi kaburu leungit kabéh (da sawaréh mah tangtu geus réa nu laleungitan), ti mimiti nomer ieu, dina Cupumanik baris dimuat sabangsa kamus anu nerangkeun babasan jeung paribasa dina basa Sunda. Perlu disebutkeun yén babasan atawa paribasa anu dimuat téh rék diala tina buku-buku karya sastra Sunda anu utama kayaning karangan-karangan H. Hasan Mustapa, D.K. Ardiwinata, Moh. Ambri, Méméd Sastrahadiprawira, R. Satjadibrata, Ki Umbara, Tjaraka, Ahmad Bakri jllna.***

RAJA-RAJA KARAJAAN SUNDA

Karajaan Sunda, numutkeun naskah Wangsakerta ngarupakeun karajaan nu ngadeg ngaganti Karajaan Tarumanagara nu kabagi dua jeung Karajaan Galuh. Karajaan Sunda diadegkeun ku Tarusbawa dina Radite Pon, 9 Suklapaksa, bulan Yista, taun 591 Caka Sunda

Di handap ieu runtuyan raja-raja nu kungsi mingpin Karajaan Sunda numutkeun naskah Pangéran Wangsakerta (mangsa kawasa dina Maséhi):



1. Tarusbawa (minantu Linggawarman, 669 - 723)
2. Harisdarma , atawa Sanjaya (incu minantu Tarusbawa, 723 - 732)
3. Tamperan Barmawijaya (732 - 739)
4. Rakeyan Banga (739 - 766)
5. Rakeyan Medang Prabu Hulukujang (766 - 783)
6. Prabu Gilingwesi (minantu Rakeyan Medang Prabu Hulukujang, 783 - 795)
7. Pucukbumi Darmeswara (minantu Prabu Gilingwesi, 795 - 819)
8. Rakeyan Wuwus Prabu Gajah Kulon (819 - 891)
9. Prabu Darmaraksa (adi beuteung Rakeyan Wuwus, 891 - 895)
10. Windusakti Prabu Déwageng (895 - 913)
11. Rakeyan Kamuning Gading Prabu Pucukwesi (913 - 916)
12. Rakeyan Jayagiri (minantu Rakeyan Kamuning Gading, 916 - 942)
13. Atmayadarma Hariwangsa (942 - 954)
14. Limbur Kancana (putra Rakeyan Kamuning Gading, 954 - 964)
15. Munding Ganawirya (964 - 973)
16. Rakeyan Wulung Gadung (973 - 989)
17. Brajawisésa (989 - 1012)
18. Déwa Sanghyang (1012 - 1019)
19. Sanghyang Ageng (1019 - 1030)
20. Sri Jayabupati (Detya Maharaja, 1030 - 1042)
21. Darmaraja (Sang Mokténg Winduraja, 1042 - 1065)
22. Langlangbumi (Sang Mokténg Kerta, 1065 - 1155)
23. Rakeyan Jayagiri Prabu Ménakluhur (1155 - 1157)
24. Darmakusuma (Sang Mokténg Winduraja, 1157 - 1175)
25. Darmasiksa Prabu Sanghyang Wisnu (1175 - 1297)
26. Ragasuci (Sang Mokténg Taman, 1297 - 1303)
27. Citraganda (Sang Mokténg Tanjung, 1303 - 1311)



SEJARAH TATAR SUNDA

TATAR SUNDA, DANGKALAN SUNDA DAN KERAJAAN SUNDA

TATAR SUNDA


Nama wilayah (tanah, tatar) yang menurut sumber setempat meliputi bagian Barat Pulau Jawa yang mula-mula (sampai akhir abad ke 16) batasnya sebelah Timur adalah Sungai Cimapali (Kali Pemali sekarang), tetapi kemudian batas itu pindah ke sebelah Barat ke sungai Cilosari. Menurut Tome' Pires, orang Portugis, pada tahun 1513, batas sebelah Timur itu ialah Sungai Cimanuk. Tetapi mungkin berdasakan tafsiran atau informasi tentang perbedaan agama yang dianut, yaitu antara agama Hindu (Sunda) dan Agama Islam (Jawa). Bagian terbesar (2/3) Tanah Sunda berupa dataran tinggi dan pegunungan, hanya bagian Utara yang berupa dataran rendah. Pegunungan itu memanjang dari Barat ke Timur.

Tanahnya subur, karena bagian atasnya dilapisi tanah hasil semburan lava gunung berapi. Banyak pula dijumpai sungai yang berkelok-kelok mengalir dari daerah pedalaman (pegunungan) menuju laut, baik di Utara (Laut Jawa), Barat (Selat Sunda) maupun di Selatan (Lautan Hindia). Dalam Geologi (Ilmu Bumi) dikenal nama Dataran Sunda, yaitu dataran pada masa lampau (masa glasial) yang terbentang dari Barat ke Timur antara Lembah Brahmanadapura di Myanmar sekarang hingga Maluku.

Begitu pula dikenal istilah Sunda Besar yang meliputi pulau-pulau: Sumatera, Kalimantan, Pulau Jawa, dan Pulau Madura. Serta Sunda Kecil yang terdiri dari pulau-pulau: Bali, Lombok, Sumbawa, Sumba, Flores, dan Timor (sekarang wilayah Bali, Nusa Tenggara Barat, Nusa Tenggara Timur, dan Timor Timur). Batas sebelah Barat Tatar Sunda berupa laut yang memisahkan Pulau Jawa dengan Pulau Sumatera, yang disebut Selat Sunda. Letak Selat ini sangat strategis sehingga memiliki peranan penting dalam perjalanan sejarah kawasan ini, salah satu jalan yang dilalui route perdagangan laut yang menghubungkan kawasan Nusantara dan Asia Tenggara dengan kawasan Asia Timur, Asia Selatan, dan Asia Barat serta kemudian Eropa sejak awal masa sejarah (abad-abad pertama masehi).

Di selat ini terdapat pulau berupa gunung berapi yang dinamai Rakata atau Krakatau yang terkenal karena sering meletus, terutama letusan yang sangat dahsyat pada Tahun 1883. Di Tanah Sunda terdapat banyak gunung berapi dan salahsatu dari gunung berapi itu ialah Gunung Sunda. Gunung ini terletak di tengah-tengah wilayah ini, yaitu di sebelah Barat Gunung Tangkuban Parahu atau di sebelah Barat Daya kota Bandung.

Secara geologis gunung ini meletus dengan dahsyat sekali pada masa lampau sehingga lava dan tanah terlempar ke sebelah Selatan dan menutup sungai Citarum yang mengakibatkan terbentuknya Danau Bandung. Penduduk di Wilayah Tatar Sunda disebut urang (orang) Sunda. Mereka bersikap baik terhadap kaum pendatang (somea'ah hade' ka se'mah). Secara fisik sulit dibedakan antara Orang Sunda dan Orang Jawa yang sama-sama mendiami Pulau Jawa. Perbedaan yang nampak sebagai penduduk Pulau Jawa, akan tampak jelas ditinjau dari segi kebudayaannya, termasuk bahasanya.

Penamaan Sunda bagi tanah, wilayah dan penduduknya diketahui telah digunakan pada abad ke 18, sebagaimana dibuktikan oleh prasasti Parahajian Sunda yang ditemukan di Bogor. Segala sesuatu yang bertalian dengan Kebudayaan Sunda yang merujuk kepada kebudayaan masa pra Islam (sebelum abad ke -17) disebut Sunda Buhun (Sunda Kuna); tetapi yang intensif digunakan adalah menyangkut bahasa, sastera, dan aksara (Bahasa Sunda Kuna dan Aksara Sunda Kuna).

Sunda juga digunakan pula sebagai nama kerajaan yang diketahui telah ada sejak abad ke-8 hingga runtuhnya pada akhir abad ke -16 (1579). Pada masa jayanya luas wilayah Kerajaan Sunda meliputi seluruh Tatar Sunda. Ibukota kerajaan ini mengalami beberapa kali pindah, antara lain di Galuh (Ciamis) dan Pakuan Pajajaran (Bogor). Berpindah-pindahnya ibukota kerajaan ini dimungkinkan oleh karena masyarakatnya merupakan masyarakat ladang (huma), yaitu bertani dengan menggarap lahan kering yang memang selalu berpindah-pindah lahan garapannya. Sistem pertanian ladang tradisional masih dilakukan hingga sekarang oleh masyarakat Kanekes atau Baduy di Banten Selatan.


DANGKALAN SUNDA

Istilah dalam geologi Indonesia untuk menamai dataran atau paparan Indonesia barat; meliputi Pulau Kalimantan, Pulau Sumatera, dan pulau-pulau serta dasar laut transgresi (laut Jawa, Laut Natuna, di bagian selatan Laut Cina Selatan dan Selat Malaka); sebelum Zaman Pleistosen menjadi satu kesatuan dengan benua Asia.

Batas daerah dangkalan Sunda di sebelah timur yaitu "Garis Wallace" garis yang melintang mulai dari perairan Timur Pulau Mindanau (Filipina) terus ke laut Sulawesi, Selat Makasar, Selat Lombok dan berakhir di Samudera Indonesia. Laut-laut transgresi di wilayah Dangkalan Sunda berkedalaman rata-rata 200 m.


KERAJAAN SUNDA

Kerajaan Sunda di Jawa Barat merupakan salah satu kerajaan yang pernah berperan di Indonesia. Menurut berbagai sumber, kerajaan itu didirikan tahun 669 oleh Maharaja Tarusbaya, dan runtuh pada tahun 1579 oleh serbuan pasukan gabungan Banten dan Cirebon.

Nama Sunda pertama kali muncul dalam prasasti Rakryan Jurupangambat ( 736 ); lalu prasasti Sanghiang Tapak ( 1030 ) yang dikeluarkan oleh Sri Maharaja Jayabhupati. Dari masa yang kira-kira sejaman, nama Sunda tercantum dalam prasasti Horen dari Jawa Timur.

Nama Sunda lebih banyak ditemukan dalam sumber naskah dan tradisi lisan. Hingga saat ini, naskah tertua yang menyebutkan nama Sunda adalah Sanghyang Siksa kandang Karesyan ( 1518 ), kemudian Carita Parahyiangan ( 1580 ). Naskah Sajarah Banten pada abad ke-18 menjadi penting karena dapat digunakan sebagai pangkal untuk melacak masa berakhirnya kekuasaan Kerajaan sunda.

Selain sumber Indonesia, sejumlah sumber lain dapat dijadikan saksi mengenai kehadiran Negara Sunda. Tome' Pires, misalnya, menyebutkan bahwa pada awal abad ke 16 ada negara yang disebutnya regno de cumda; Antonio ***afetta menyebutkan bahwa ada Negara Sunda yang bernama Sunda yang banyak menghasilkan lada; bahwa penyair Luis de Camoes juga menyebutkan negara itu dalam sajaknya yang terkenal Os Lusiada.

Menurut carita Parahyiangan, Rahyang Sanjaya oleh kakeknya disuruh pergi menghadap Tohaan di Sunda (yang Dipertuan di Sunda), dan bahkan kemudian ia menjadi menantu Maharaja Tarusbawa, pendiri Negara Sunda dan perencana pembangunan Ibukota Pakuan Pajajaran.

Setelah Tarusbawa meninggal, Sanjaya menggantikannya sebagai Raja Sunda. Kedudukan yang kemudian diserahkan kepada Rahyang Tamperan, anak dari puteri (cucu) Tarusbawa, karena Sanjaya sendiri menjadi Raja Galuh dan kemudian di Mataram. Kerajaan Sunda terdiri dari negara kembar: Galuh di Timur dan Sunda atau Pajajaran di Barat. Raja yang memerintah kadang-kadang menguasai kedua wilayah itu, atau hanya menguasai satu wilayah saja.

Dalam keadaan demikian, kedua negara mempunyai kedudukan yang sederajat. Hal itu dimungkinkan karena seringnya terjadi kawin-mawin di antara turunan Raja Sunda dan Raja Galuh sehingga pewarisan takhta sangat tergantung kepada pihak mana yang mempunyai anak lelaki. Menurut naskah Pangeran Wangsakerta, tercatat 40 raja yang pernah berkuasa di Kerajaan Sunda. Mulai dari (1) Maharaja Tarusbawa (669-723) hingga (40) Ratu Ranggamulya (1567-1579).

Pada masa pemerintahan Prebu Ajiguna Linggawisesa, sudah mulai terdapat orang yang beragama Islam di Daerah Sunda; yaitu Haji Purwa yang diduga masih kerabat Istana Galuh. Pada masa pemerintahan Prebu Maharaja, terjadi peristiwa Bubat (1357) akibat muslihat Mahapatih Gajahmada.

PRIANGAN


Ceuk Etimologi: priangan teh asal kecap tina pa-rahyang-an atawa para-hyang-an. Rahyang atawa hyang identik jeung dewa; pa- jeung -an, nunjukeun tempat.

Ceuk Geografi: Priangan ayeuna nyaeta wewengkong di Propinsi Jawa Barat nu ngawengku Kab Cianjur, Bandung, Sumedang, Garut, Tasikmalaya, jeung Ciamis. nu gedena kira-kira sapergenep ti luas wewengkon Pulo Jawa (kurang leuwih 21.524 km persegi).
- Di beulah kaler watesna jeung Karawang, Purwakarta, Subang jeung Indramayu
- Beulah wetan watesna jeung Majalengka, Kuningan, jeung Jawa Tengah diwatesanan ku Citanduy
- Beulah kidul diwatesan ku Samodra Indonesia
- Beulah kulon watesna ku wewengkon Sukabumi jeung Bogor.

Lahan daerah Priangan: dataran rendah, perbukitan, gunung-gunung nu jumlahna kaitung loba, diantarana: G Gede, G Kancana, G Masigit (Cianjur); G Tangkuban Parahu, G BUrangrang, G Malabar, G Bukit Tunggul (Bandung); G Tampomas, G Calancang, G Cakra Buana (Sumedang); G Guntur, G Haruman, G Talagabodas, G Karacak, G Galunggung (Garut);G Cupu, G Cula Badak, G Bongkok (Tasikmalaya); G Syawal (Ciamis). Dilingkung ku gunung, di Priangan kawentar subur sabab loba oge walungan.

Ceuk Sajarah: Daerah Priangan mimitinamah disebut Tatar Ukur diparentah ku Dipati Ukur. Sanggeus karajaan Sunda runtuh (1578/1580), eta wewengkon (iwal ti Galuh) mangrupa wilayah kakuasaan Sumedanglarang (nepi ka 1620). Ti taun 1621, daerah Priangan nu puseurna SUmedang, dipangaruhan ku Mataram. Numutkeun salah sahiji sumber tradisional, ti saprak harita, eta wewengkon disebut Priangan. Akibat tina baruntakna Dipati Ukur ka Mataram, daerah Priangan di luar Sumedang jeung Galuh dibagi deui jadi Kab Bandung, Parakanmuncang jeung Sukapura, dumasar kana Piagem Sultan Agung titimangsa 9 Muharam taun Alip. Ceuk F.de Haan (elmuan Walanda), taun Alip teh sami jeung taun 1641 Masehi., tapi aya sawatara katerangan sejen Taun Alip identik jeung taun 1633 Masehi. Salajengna, dumasar kana 'perjanjian' Mataram jeung Kumpeni (VOC), daerah Priangan kacekel ku Kumpeni nya dibagi dua. Nu kahiji, Priangan kulon jeung tengah (aun 1677); kadua Priangan wetan (taun 1705). Dina mangsa harita, pamarentah Hindia Walanda (1808-1942), status Priangan nyaeta karesidenan, nu munggaran ibukotana di Cianjur, salajengna ibukota karesidenan Priangan pindah ka Bandung (ti taun 1864). Ku asupna Galuh (awal abad ka-20), wilayah Karesidenan Priangan nambahan. Priangan jadi 6 kabupaten; CIanjur, Bandung, SUmedang, Limbangan (Garut), Sukapura (Tasikmalaya), jeung Galuh (Ciamis)




SAJARAH BASA SUNDA


Basa sunda nu aya ayeuna teh mangrupa hasil tina kamekaran sapanjang masa, basa sunda terus robah sangkan bisa ngigelan jaman. Robahna teh salilana luyu jeung robahna kabudayaan sunda, anu nampa rupa rupa pangaruh tina kabudayaan deungeun.
Basa sunda kungsi meunang pangaruh tina budaya jeung agama hindu, budaya jeung agama islam, budaya jawa (mataram) jeung budaya barat, eta pangaruh teh saterusna di olah nurutkeun kapribadian urang sunda dipake geusan mekarkeun kabudayaan sorangan.
Dina gurat badagna galuring sajarah basa sunda teh bisa diringkeskeun kieu :

1. Sajarah basa sunda mangsa I (samemeh taun 1600 masehi)

Nepi ka taun 1600 masehi, basa sunda teh mangrupa basa nagara di karajaan salakanagara, galuh, kawali, sunda jeung pajajaran. Dina ieu mangsa basa sunda kaasupan ku basa sansakerta saperti anu katembong dina prasasti titinngal purnawarman, malah aksarana oge make aksara pallawa
Basa sunda alam harita dipake dina widang kanagaraan, kasenian jeung kahirupan sapopoe, loba kitab suci anu ditulis dina basa sunda sarta ngagunakeun aksara sunda (kuna) saperti siksa kanda ng karesian, carita parahiyangan, darmasiksa jeung guru talapakan. Geura titenan basa sunda nu dipake alam harita, boh nu aya dina prasasti boh nu aya dina karya sastrana :
Prasasti ciaruteun, titinggal purnawarman
“Jayaviclasya tarumendrasya hastinah airavabhasya vibhatidam padadavayam”
hartina : ieu (tapak) dua sampean airawata anu gagah perkasa, gajah inguan pangawasa taruma nu mawa kadigjayaan
Prasasti Pasirmuara, cibungbulang titinggal karajaan sunda
“ini sabdakalanda rakryan juru pengambat I kawihadji panca pasagi marsandeca barpulihkan hadji sunda”
hartina : ieu teh ucapan rekeyan juru pengambat dina taun saka 458 nu netelakeun yen pamarentahan daerah dipulihkeun ku raja sunda
Prasasti Astana Gede titinggal karajaan sunda di kawali
“nihan tapa kawali nu sanghiyang mulia tapa bhagya parebu raja wastu mangadeg dikuta kawali nu mahayuna kadatuan surawisesa nu marigi sakuriling dayeuh nu najur sgala desa. Aya ma nu pandeuri pakena gawe rahayu pakeun heubeul”
hartina : ieu nu tapa di kawali teh nyaeta tapana nu mulya lir dewa. Gusti nu bagja, raja wastu nu ngereh di kota kawali, nu parantos mapaes karaton surawisesa nu ngadamel kakalen sakuriling dayeuh, nu nyantosa sakuliah wewengkon, muga-muga kapayuna aya nu kersa midamel kasaean sangkan punjul sajagat.

2. Sajarah basa sunda mangsa II (1600-1800 masehi)

Basa sunda dina mangsa ieu geus kapangaruhan ku basa arab jeung basa jawa, basa arab asupna kana basa sunda teh ngaliwatan pasantren, ari basa jawa asupna kana basa sunda teh ngaliwatan padaleman (pamarentahan). Harita di tatar sunda geus jlug jleg pasantren, umumna ajengan nu ngadegkeun pasantren di urang teh kungsi masantren di wetan jadi salian ngasupkeun basa arab kana basa sunda pasantren oge milu ngasupkeun basa jawa deuih nya diantarana ngaliwatan pasantren deuih asupna wawacan jeung sarupaning upacarana teh. Kitu deui widang pamarentahan, harita tatar sunda ka ereh ku mataram, para gegeden sunda (dalem) sataun sakali kudu seba ka dayeuh mataram, tara sakeudeung sakeudeung didituna teh, balikna maw adat cara kadaleman jawa, nya mangsa harita mimiti asupna undak usuk basa kana basa sunda teh nu mangrupa pangaruh tina basa jawa (contono dina naskah wawacan sulanjana).

3. Sajarah basa sunda mangsa III (1800-1900 masehi)

Dina ieu mangsa, basa sunda mimiti kaasupan ku basa walanda, ngaliwatan para bupati jeung pagawe walanda, memang harita mah wewengkon sunda teh geus aya dina genggeman pamarentah hindia walanda, nya harita medalna buku basa sunda anu ditulis ku aksara laten teh basa sunda mimiti dijadikeun ulikan bangsa deungeun utamana bangsa walanda, salian ti eta basa sunda oge mimiti kaasupan basa malayu deuih. Harita aya katangtuan ti bangsa walanda sangkan bangsa pribumi, kaasup urang sunda kudu ngagunakeun basa malayu minangka lingu –francana (contona aya dina wawacan panji wulung 1876).

4. Sajarah basa sunda mangsa IV (1900-1945)

Dina ieu mangsa, sakola-sakola beuki rea, basa sunda terus digunakeun sarta diajarkeun disakola-sakola para panalungtik basa sunda beuki loba deuih boh bangsa deungeun boh urang sundana sorangan, beuki tembong bae pangaruh basa walanda kana basa sunda teh nepi ka harita mah teu saeutik urang sunda nu nyaritana direumbeuy ku basa walanda, utamana kaom palajar, basa sunda pacampur jeung basa arab, jawa, malayu jeung walanda dipake dina widang atikan jeung kabudayaan pikeun nuliskeunana geus prah make aksara laten. Dina ieu mangsa, medal pustakamangsa dina basa sunda saperti papaes nonoman (1915), pasoendan (1917), poesaka soenda (1923) jeung sipatahoenan (1923).

5. Sajarah basa sunda mangsa V (1945-kiwari)

Mangsa ti taun 1945 nepi ka kiwari sok disebut oge mangsa sabada perang, basa sunda dipake dina kahirupan sapopoe, pustakamangsa, kabudayaan jeung buku-buku atawa kapustakaan. Mangsa ieu basa sunda loba kapangaruhanana ku basa indonesia, dina istilah-istilah basa kosta memeh asup kana basa sunda teh umumna ngaliwatan heula basa indonesia, utamana nu dipake ku masarakat kota, nepi ka aya istilah sunda kamalayon geuning, nyaeta basa sunda anu kapangaruhan ku basa malayu (indonesia).
Ceuk inohong sunda jeung para ahli, basa sunda nu ayeuna pasti bakal robah dimangsa jaga, nu ngarobahna tangtuna oge urang sunda keneh, robahna basa sunda nu ngindung ka waktu ngabapa ka kajaman teh moal matak lewang ngawariskeunana ka turunan urang engkena asal robahna eta basa teh tetep aya dina pangriksa jeung pangraksa LBSS.

 

© blogger beta templates | Webtalks