Babasan jeung Paribasa
Dina saban basa aya nu disebut babasan jeung paribasa. Boh babasan boh paribasa mangrupa ungkara basa anu geus maneuh, nu ungkarana tara barobah. Digunakeun pikeun nepikeun maksud nu nyaritana sacara henteu langsung tapi baris kahartieun ku nu ngabandunganana bubuhan pada-pada hirup dina alam budaya nu sarua.
Basa Sunda gé mibanda babasan jeung paribasa. Ceuk R. Satjadibrata dina Kamus Basa Sunda (1954): ‘babasan at. paribasa: sawatara kecap nu disusun nu hartina teu sarua jeung harti sawajarna, tapi basana geus kamaphum ku saréréa.” Ari ngeunaan paribasa, Ama Satja nerangkeun kieu: “paribasa (paripaos, l.): kecap-kecap nu disusun jadi omongan nu hartina piluangeun at. jadi pituah.”
Dina katerangan ngeunaan babasan, Ama Satja nyaurkeun yén babasan téh sarua jeung paribasa, da disebutna babasan at. (=atawa) paribasa. Tapi dina kateranganana ngeunaan paribasa, Ama Satja henteu nyebatkeun yén paribasa téh sami sareng babasan. Kateranganana ngeunaan paribasa henteu sarua jeung kateranganana ngeunaan babasan. Katerangan ngeunaan babasan mah: susunan kecap anu hartina béda ti anu wajar tapi kamaphumeun ku saréréa. Ari ngeunaan paribasa mah: kecap-kecap anu disusun nu hartina piluangeun.
Ari dina Kamus Umum Basa Sunda beunang LBSS (1976), babasan téh diterangkeunana kieu: “ucapan matok nu dipaké dina harti injeuman, sp. gedé hulu, panjang leungeun, legok tapak jst.” Ari katerangan ngeunaan paribasa kieu: “ucapan matok, saeutik patri, nu mangrupa siloka lakuning hirup (pituah, piluangeun, jsb.) sap. Mapatahan ngojay ka meri, Moro julang ngaleupaskeun peusing, jste.”
Dina basa Indonésia gé aya paribasa téh, disebutna perbahasa atawa peribahasa. Ceuk Kamus Besar Bahasa Indonesia damelan Pusat Bahasa ( 1988 ), hartina perbahasa: “perkataan atau kalimat tertentu yang mengandung makna yang khas (kiasan) ......” contona: ”tong kosong nyaring bunyinya, mo-nyet dapat bunga” jllna. Ari peribahasa: “n 1. kelompok kata atau kalimat yang tetap susunannya dan biasanya mengisahkan maksud tertentu (dalam peribahasa termasuk juga bidal, ungkapan, perumpamaan), 2. ungkapan atau kalimat-kalimat ringkas, padat yang berisi perbandingan, perumpamaan, nasihat, prinsip hidup, atau aturan tingkah laku”. Dina katerangan ngeunaan paribasa henteu disebut ngeunaan hartina anu béda tina harti masing-masing kecap nu ngawangun éta paribasa. Ari ceuk Kamus Umum Bahasa Indonesia susunan Badudu-Zain (1994), peribahasa téh: “kelompok kata atau kalimat yang menyatakan suatu maksud, keadaan seseorang, atau hal yang mengungkapkan kelakuan, perbuatan, atau hal yang mengenai diri orang; peribahasa mencakup ungkapan, pepatah, perumpamaan, ibarat, tamsil.” Ieu gé henteu nyigeung soal hartina anu henteu sarua jeung harti masing-masing kecap anu ngawangun éta ungkara.
Demi pepatah ceuk Kamus Besar Bahasa Indonésia: “n peribahasa yang mengandung nasihat atau ajaran dari orang tua-tua (biasanya dipakai atau diucapkan untuk mematahkan lawan bicara) seperti tong kosong nyaring bunyinya, orang yang tak berilmu banyak bualnya.” Ari dina Kamus Umum susunan Badudu-Zain mah pepatah téh dihartikeunana kieu: “ungkapan yang termasuk dalam peribahasa yaitu bahasa yang mengias, kalimatnya hampir semua implisit”.
Demi ungkapan, ceuk Kamus Besar mah: ”2 gabungan kata yang maknanya tidak sama dengan gabungan makna anggota-anggotanya”. Ari ceuk Kamus Umum Badudu-Zain, ungkapan téh: “2 kata atau frasa yang mengandung arti kiasan seperti menangani pekerjaan, jatuh hati, naik daun, kambing hitam”.
Ari perumpamaan, ibarat jeung tamsil mah anu dina basa Sunda sok disebut misil. Cerita tamsil = dongéng misil.
Kecap ungkapan dina basa Indonésia sok digunakeun pikeun nerjemahkeun kecap idiom dina basa Inggris. Ari idiom ceuk The Compact Oxford English Dictionary of Current English nu disusun ku Catherine Soanes (2002), dihartikeunana: “a group of words whose meaning cannot be deducted from those of individual words (e.g. over the moon). Ari ceuk Cambridge International Dictionary of English (1996), idom teh dihartikeunna: “a group of words in a fixed order having a particular meaning different from the meanings of each word understood on its own”. Katerangan ngeunaan idiom tina éta dua kamus basa Inggris sarua jeung katerangan ngeunaan ungkapan dina dua kamus basa Indonesia téa. Jadi cocog idiom diterjemahkeun jadi ungkapan téh. Ngan naon istilah anu merenah dina basa Sunda? Jigana istilah babasan bisa digunakeun pikeun harti nu sarua jeung idiom (basa Inggris ) atawa ungkapan (basa Indonésia).
Ari paribasa mah dina basa Inggris disebutna proverb. Ceuk Kamus Oxford nu tadi disebut, proverb téh hartina : “saying, adage, saw, maxim, axiom, motto, bon mot, aphorism, apophthegm, e***ram, gnome, dictum, precept, words of wisdom”. Ari dina Kamus Cambridge, dihartikeunana proverb téh: “a short sentence, etc. usually known by many people, stating something commonly experienced or giving advice”.
Tina sakabéh katerangan téa tétéla yén paribasa jeung babasan téh, kekecapan atawa ungkara kalimah anu geus matok tur miboga harti nu sanajan béda tina hartina anu asal geus jadi kaweruh saréréa da geus jadi banda budaya sakumna masarakat anu ngagunakeun éta basa. Eusina aya nu bisa digunakeun pikeun méré naséhat, aya nu dipaké pikeun meupeuh arguméntasi lawan, aya nu ngagambarkeun situasi atawa kayaaan hiji jalma, jeung sajabana. Sanajan harti éta ungkara téh béda jeung harti masing-masing kecap anu ngawangun éta ungkara, tapi nu ngabandunganana moal nepi ka salah harti. Unggal anggota pakumbuhan ti leuleutik geus dibiasakeun ngadéngékeun jeung ngahartikeun maksud paribasa anu jadi kabeungharan basana. Boh paribasa boh babasan basa Sunda, mangrupa kakayaan batin urang Sunda. Geuning urang gé lamun diajar basa deungeun, kudu ngapalkeun idiom jeung paribasa, da duanana jadi kakayaan basa anu mibogana. Lamun henteu terang kana harti babasan jeung paribasana, urang moal bisa ngarti enya kana éta basa téh.
Hanjakal waktu kuring kungsi niténan kurikulum pangajaran basa Sunda keur sakola-sakola, henteu manggihan katerangan yén paribasa jeung babasan téh asup kana bahan anu diajarkeun ka barudak. Nu réa diajarkeun kalah ka undak-usuk basa anu geus henteu ngindung deui ka waktu. Ku lantaran éta henteu anéh lamun réa urang Sunda kiwari anu henteu terangeun kana harti paribasa atawa babasan anu ditujukeun ku nu nyarita ka manéhna.
Bisi kaburu leungit kabéh (da sawaréh mah tangtu geus réa nu laleungitan), ti mimiti nomer ieu, dina Cupumanik baris dimuat sabangsa kamus anu nerangkeun babasan jeung paribasa dina basa Sunda. Perlu disebutkeun yén babasan atawa paribasa anu dimuat téh rék diala tina buku-buku karya sastra Sunda anu utama kayaning karangan-karangan H. Hasan Mustapa, D.K. Ardiwinata, Moh. Ambri, Méméd Sastrahadiprawira, R. Satjadibrata, Ki Umbara, Tjaraka, Ahmad Bakri jllna.***